Kruidtuin Leuven
Beheers- en masterplan voor de botanische tuin
Leuven
2018-2019
De Leuvense Kruidtuin kent een rijke geschiedenis. Ooit diende deze groene oase als educatieve tuin waar geneeskundestudenten kennis opdeden over medicinale planten. Vandaag vervult de tuin naast haar oorspronkelijke functie ook een belangrijke recreatieve en erfgoedrol. We stelden een masterplan op dat de waardevolle historische elementen respecteert en versterkt, terwijl het tegelijk ruimte schept voor een hedendaagse invulling.
Verleden in kaart, toekomst in bloei
-
Wie in de bruisende Leuvense binnenstad op zoek is naar rust, zal die in de Kruidtuin zeker vinden. De Leuvense botanische tuin is de oudste van België: ze werd al in 1736 gesticht, maar dan wel aan de overkant van waar ze zich nu bevindt. In 1819 verplaatste men de Kruidtuin naar haar huidige locatie, een terrein van het oude Kapucijnenklooster van zo’n 2,2 hectare groot.
Hoewel dat voor een botanische tuin een relatief kleine oppervlakte is, heeft de Kruidtuin een indrukwekkende diversiteit aan planten. Van de ongeveer 270.000 wereldwijd gekende plantensoorten vind je er enkele duizenden in Leuven. De oorspronkelijke focus van de plantencollectie was medicinaal: artsen en apothekers leerden in de Kruidtuin over helende planten. Vandaag is het nog steeds een leeromgeving, maar dan wel aangevuld met bijkomende collecties die eerder een esthetische rol bekleden.
De tuin werd aangelegd door de tuinarchitect Guillaume Rosseels, onder het wetenschappelijke toezicht van de Duitse botanicus Franz-Joseph Adelmann. Hofarchitect Charles Vander Straeten ontwierp het historische poortgebouw en de orangerie. Ook een aantal monumentale bomen, die nog dateren van de beginperiode van de tuin, en de centrale blauwe regen hebben een grote aantrekkingskracht. Dat alles vormt het decor waarin de tuin zich over de eeuwen heen nestelde. Een openbaar museum met een levende collectie.
Maar zo’n levende collectie onderhoudt natuurlijk zichzelf niet. Als beschermd onroerend erfgoed, is het in de Kruidtuin steeds zoeken naar een goed evenwicht tussen de historische elementen en de hedendaagse invulling van de plek. Het stadsbestuur deed een beroep op onze expertise om een master- en beheersplan op te maken dat het kader schetst waarbinnen de site zich verder kan ontwikkelen.
-
Analyse van de bestaande toestand
Als eerste stap brachten we de bestaande toestand nauwkeurig in kaart, zowel landschappelijk als bouwkundig. Wat bevindt er zich allemaal in de Kruidtuin en waarvoor worden deze deelgebieden ingezet? Welke elementen zijn karakteristiek en hebben historische waarde? Welke zijn later toegevoegd of dragen bij aan de hedendaagse invulling van de botanische tuin? Met deze analyse ontwikkelden we een globale visie van de Kruidtuin die meteen de troeven en noden in kaart brengt. En een beeld schept van hoe de site zich in de toekomst verder kan ontwikkelen.
Beheersplan
In het beheersplan werkten we een visie uit voor het toekomstige beheer van de Kruidtuin. Deze visie richt zich op het vrijwaren, versterken en waar nodig herstellen van de waardevolle erfgoedelementen die de basis vormen van de beschermde status van de site.
-
Het masterplan is geen kant-en-klaar plan dat tot in de puntjes vastlegt hoe de Kruidtuin eruit moet zien. Wel geeft het keuzes en mogelijkheden aan. Het is een doordachte ruimtelijke schets die de grote lijnen en randvoorwaarden voor verdere ontwikkeling vastlegt - zowel op vlak van landschap als gebouwen - en aangeeft hoe die achteraf uitgewerkt kunnen worden in concrete uitvoeringsdossiers.
Voor het masterplan legden we de vijf deelgebieden van de Kruidtuin onder de loep:
De intra muros-zone bevindt zich binnen de contouren van het voormalige klooster en verwijst in haar totaalontwerp terug naar de 19de-eeuwse neoclassicistische Kruidtuin. De zone heeft dus een grote historische waarde, waardoor we in het masterplan de nadruk legden op de herwaardering van de oorspronkelijke elementen op een hedendaagse manier.
Het voorgebied verbindt de Kruidtuin met de directe omgeving, zoals het voormalige gasthuis (Romaanse Poort) aan de Brusselsestraat en het anatomisch theater aan de overzijde van de Kapucijnenvoer.
Loop je de poort door, dan kom je in de overgangszone. Die heeft als doel om bezoekers in een bepaalde ‘mindset’ te verwelkomen. Om hen te stimuleren de buitenwereld even achterwege te laten en zich volledig te concentreren op het plantenrijk. Het is geen welomlijnde zone met een eigen identiteit, maar eerder een werkingsprincipe dat bovendien een buffer vormt tussen de praktische aankomst in de tuin en het verdere verloop van het bezoek.
De formele tuin vormt het middelpunt van de Kruidtuin. Een rechthoek met centraal het karakteristieke pas begeleid door Wisteria sinensis (blauwe regen), ten zuiden de systematische tuinen en in het noorden de sierborders. De huidige uitstraling komt niet meer helemaal overeen met het neoclassicistische totaalontwerp uit de 19de eeuw. Veel elementen van de vormgeving zijn doorheen de tijd verwaterd. Daarom voorziet het masterplan de herwaardering van de formele tuin en de waardering van de neoclassicistische bouwkundige elementen.
De landschappelijke tuin vormt, nog steeds naar het originele ontwerp, een gordel om de formele tuin. Haar vormgeving biedt tegenwicht aan de strakke structuur van de kern en vormt een aanvulling op de collectie geneeskundige planten van de systematische tuin. Het masterplan stelt de waardering van de landschappelijke gordel als doel.
Ten slotte formuleerden we een antwoord op hoe de Kruidtuin een hedendaagse beleving kan creëren met zijn bijzondere collecties, en dan met name de tropische collectie in de hoge serre. De context van de botanische tuin is immers na 200 jaar niet meer zuiver educatief-wetenschappelijk, maar ook historisch en recreatief.
Met ons beheer- en masterplan bieden we het Leuvense stadsbestuur een duidelijke basis om de Kruidtuin verder te ontwikkelen. Het plan creëert een evenwichtig kader dat zowel de historische erfgoedelementen versterkt als ruimte biedt voor een betekenisvolle hedendaagse invulling van de botanische tuin.
